Πότε πέθανε ο Nelson Mandela, πόσες είναι οι Πολιτείες της Αμερικής και πώς γράφεται η παιδική σειρά Looney Toons/Looney Tunes; Τι μπορεί να συνδέει τα γεγονότα αυτά και πώς τελικά η μνήμη μας μπορεί να μας εξαπατήσει;
Έχετε ποτέ νιώσει πεπεισμένοι ότι θυμάστε να συνέβη ένα γεγονός και στο τέλος να αποδειχθεί ότι το θυμόσασταν λάθος, ότι δεν συνέβη ποτέ; Αυτό είναι το «Φαινόμενο Mandela».
Τη δεκαετία του 1980 πολλοί άνθρωποι είχαν την πεποίθηση πως ο Nelson Mandela, πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής, επαναστάτης, πολιτικός αρχηγός και φιλανθρωπιστής, είχε πεθάνει κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του. Η Fiona Broome, γνωστή blogger και ερευνήτρια που ασχολείται με το χώρο του μεταφυσικού έγραψε για το φαινόμενο αυτό πρώτη φορά το 2010. Ανέφερε πως ανακάλυψε ότι σε ένα συνέδριο είχε γνωρίσει πολλά άτομα να θυμούνται ξεκάθαρα την ενημέρωση των ΜΜΕ για τον θάνατο του Νέλσον Μαντέλα μέσα από βίντεο και λεπτομέρειες από την υποτιθέμενη κηδεία του, όπως τον συγκινητικό λόγο της γυναίκας του. Με το φαινόμενο αυτό ομάδες ανθρώπων έχουν την ίδια λανθασμένη ζωντανή μνήμη για διάφορα καταγεγραμμένα ιστορικά γεγονότα. Το «Φαινόμενο Μαντέλα» είναι ένα από τα παραδείγματα συλλογικής λανθασμένης μνήμης που έχουν αναφερθεί στην ιστορία.
Παρόμοια παραδείγματα συλλογικής ψευδούς μνήμης συναντώνται πολύ συχνότερα στην καθημερινότητα. Πολλοί άνθρωποι θυμούνται λανθασμένα τις Πολιτείες της Αμερικής να είναι 52, ενώ στην ουσία είναι 50.
Η παιδική σειρά Looney Tunes συχνά συγχέεται ως Looney Toons ή στην παιδική σειρά Pokemon, ο Pikachu πιστεύεται από κάποιους ότι είχε στην ουρά του και μαύρο χρώμα.
Επίσης, η Mona Liza στον πίνακα πιστευόταν ότι ήταν ανέκφραστη και πως τελευταία ξαναζωγραφίστηκε και γι’ αυτό έχει ένα αμυδρό χαμόγελο. Ωστόσο, πάντα η Mona Liza είχε αυτό το αχνό χαμόγελο.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα του “Mandela Effect” είναι ο τελευταίος στίχος του τραγουδιού “We are the champions” από τους Queen. Πολλοί πιστεύουν ότι ο τελευταίος στίχος είναι “no time for losers cause we are the champions of the world”. Αλλά στην πραγματικότητα το “of the world” δεν υπάρχει. Τέλος, οι άνθρωποι θυμούνται επίσης λάθος την έκφραση της κακιάς μητριάς στην Χιονάτη «mirror, mirror on the wall”. Η σωστή φράση είναι “magic mirror on the wall”.
Το «Φαινόμενο Μαντέλα» έχει προσεγγιστεί μέσα από δύο θεωρίες:
Θεωρία των Παράλληλων Συμπάντων
Η πρώτη σχετίζεται με την ψευδοεπιστημονική θεωρία και συγκεκριμένα με την ύπαρξη διαφορετικών πραγματικοτήτων στο σύμπαν.
Αυτό σημαίνει πως κάποιοι άνθρωποι βιώνουν αναμνήσεις από διαφορετικά χρονοδιαγράμματα ή εναλλασσόμενα σύμπαντα. Αυτή η εμπειρία είναι απρόσμενη και χωρίς πρόθεση. Οι διαφορές ανάμεσα στα πραγματικά γεγονότα και στις λανθασμένες αναμνήσεις προκύπτουν από κάποια αλλοίωση που προκαλείται από την κίνηση μεταξύ των παράλληλων συμπάντων. Η εξήγηση βασίζεται στην υπόθεση ότι ανάμεσα στα διάφορα σύμπαντα συμβαίνουν εναλλακτικές εκδοχές των γεγονότων και των πραγμάτων. Ο Stephen Hawking αναφέρει ότι έχουμε παραπάνω από ένα σύμπαν ακριβώς όπως το δικό μας, που υπάρχει ένας άλλος εαυτός, ακριβώς όπως είσαι εσύ, αλλά ανάποδος.
Άλλες θεωρίες υποστηρίζουν ότι το «Φαινόμενο Μαντέλα» προκαλείται από αλλαγές στην ιστορία εξαιτίας των ταξιδιωτών στο χρόνο. Σύμφωνα με τον Stephen Hawking, υπάρχουν ενδείξεις ότι το ταξίδι στο χρόνο είναι εφικτό και η παρεμβολή από εναλλασσόμενες πραγματικότητες είναι δυνατή, αλλά οι δυνάμεις που απαιτούνται για να «λυγίσει» η κοσμική γραμμή του χρόνου ή να ανοιχτεί κάποια πύλη για επικοινωνία με το μέλλον και το παρελθόν φαντάζει αδύνατο. Επιπλέον, δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την επίδραση που θα είχε κάποια τέτοια αλλαγή στη ροή της ιστορίας κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στο χρόνο και οι θεωρίες αυτές δεν είναι επιστημονικά αποδεδειγμένες.
Σύνδρομο της Ψευδούς Μνήμης – Παραμνησία
Ψυχολόγοι και ψυχίατροι προσπαθούν να δώσουν τη δική τους επιστημονική εξήγηση, υποστηρίζοντας ότι το φαινόμενο αυτό είναι αποτέλεσμα της ψευδούς μνήμης. Παραμνησία ή σύνδρομο της ψευδούς μνήμης ορίζεται το ψυχολογικό φαινόμενο στο οποίο το άτομο ανακαλεί στη μνήμη του γεγονότα που δεν έχουν συμβεί ή ανακαλεί ήδη υπαρκτά γεγονότα ελαφρώς παραμορφωμένα ή διαστρεβλωμένα. Η ψευδομνήμη είναι μια ασυνείδητη κατασκευή ψευδώς ερμηνευμένων αναμνήσεων και λανθασμένα επεξεργασμένων πληροφοριών. Οι νευροψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι οι καθημερινές αναμνήσεις μας ανακατασκευάζονται επειδή η άποψή μας για τον κόσμο αλλάζει συνεχώς, δημιουργώντας νέα δεδομένα που επιβάλλουν τις αναμνήσεις μας να προσαρμοστούν.
Οι ψευδείς αναμνήσεις είναι φυσιολογικές και λαμβάνουν χώρα καθημερινά, χωρίς να γίνονται αντιληπτές. Για παράδειγμα, μπορεί να ανακαλέσετε στη μνήμη σας τις καλοκαιρινές διακοπές, απολαμβάνοντας τις παραλίες και τον ήλιο, αλλά παραβλέπετε το άγχος της προετοιμασίας του ταξιδιού ή ακόμη και την ξαφνική μπόρα. Επίσης, φανταστείτε πως διασχίζετε το δρόμο και στο απέναντι φανάρι του δρόμου βλέπετε για κλάσματα του δευτερολέπτου να περπατά μια κυρία. Με την πρώτη ματιά παρατηρείτε πως κρατά μια τσάντα. Όταν φέρνετε στη μνήμη σας ξανά το γεγονός σκέφτεστε, τι χρώμα ήταν η τσάντα. Μήπως ήταν πράσινη; Πείθετε τον εαυτό σας εκείνη τη στιγμή ότι είναι πράσινη. Με μια δεύτερη σκέψη λέτε πως πράσινο ήταν το παλτό που φορούσε και η τσάντα ήταν μπλε. Από τη στιγμή που προτείνατε στον εαυτό σας αυτή την εναλλακτική δημιουργήθηκε και η ψευδής ανάμνηση και η ανάκληση των λεπτομερειών του γεγονότος αλλοιώθηκε ή διαστρεβλώθηκε.
Συνήθως έχουν ελάχιστη επίδραση στις ζωές των ανθρώπων, αλλά σε σοβαρές καταστάσεις η εμπειρία των λανθασμένων αναμνήσεων μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την λειτουργικότητα σε καθημερινές ασχολίες και να αποτελέσει σύνδρομο. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες αμφιβολίες στον επιστημονικό χώρο για την ύπαρξή του ως διαταραχή της μνήμης, καθώς δεν συμπεριλαμβάνεται σε κάποιο διαγνωστικό στατιστικό εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών.
Έρευνες επισημαίνουν ότι η ανάκτηση των αναμνήσεων μπορεί να χειραγωγηθεί και ολόκληρα περιστατικά να ανακληθούν εντελώς ανασκευασμένα και παρερμηνευμένα, ή σε λάθος κατεύθυνση. Η μνήμη μας δεν είναι αλάνθαστη, ούτε απόλυτα αξιόπιστη. Υπόκειται εύκολα σε διαστρεβλώσεις και είναι «ανοιχτή» σε δεδομένα μυθοπλασίας. Αυτό συμβαίνει γιατί το αντιληπτικό μας σύστημα δεν είναι σε θέση να επεξεργαστεί όλες τις λεπτομέρειες του περιβάλλοντος, καθώς υπάρχουν τόσες πολλές πληροφορίες. Κατά την επεξεργασία των πληροφοριών προκύπτουν κάποια κενά τα οποία συχνά καλύπτονται μέσω της φαντασίας, ώστε να δημιουργηθεί μια ολοκληρωμένη εικόνα του γεγονότος. Γι’ αυτό αναφερόμαστε σε μυθοπλασία που όμως είναι ασυνείδητη και ακούσια.
Η ικανότητα ανάκλησης γεγονότων φαίνεται πως επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, κυρίως από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Συχνά παρασυρόμαστε από τους άλλους ανθρώπους και σίγουρα θα έχετε παρατηρήσει τον εαυτό σας να λέει την έκφραση «Α, και εμένα μου συνέβη αυτό το γεγονός, όπως ακριβώς σε εσένα!». Επίσης, τα ΜΜΕ μπορεί να προβάλλουν λανθασμένες ενημερώσεις και παραπλανητικές φωτογραφίες που να επηρεάσουν τη διαμόρφωση των αναμνήσεων. Παράλληλα, υπάρχει η τάση να θυμόμαστε κάτι σωστά αλλά να το τοποθετούμε σε λάθος κατεύθυνση. Στην περίπτωση του Mandela, οι άνθρωποι μπορεί να θυμούνταν όντως να βλέπουν στην τηλεόραση την κηδεία ενός επιφανούς ανθρώπου αλλά εν τέλει η κηδεία να μην ήταν του Μαντέλα. Επίσης, αν μπερδευτεί ένας τελικώς μπορούν να μπερδευτούν όλοι μέσω της κοινωνικής επίδρασης.
Ο Sergio Della Sala, γνωστικός νευροεπιστήμονας από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, στην Αγγλία, αναφέρει ότι ο εγκέφαλός μας είναι προετοιμασμένος να κάνει 99% λάθη και αυτό γιατί δεν είναι υπολογιστής. Λειτουργεί με μη λογικές υποθέσεις, είναι ευάλωτος στα λάθη και χρειάζεται τον πιο «σύντομο δρόμο» για να επεξεργαστεί τις πληροφορίες. Οι ψευδείς αναμνήσεις είναι δείγμα ενός υγιούς εγκεφάλου και ένδειξη ότι το μνημονικό σύστημα λειτουργεί σωστά.
By: Ελένη Νικολιδάκη
1η συγγραφή: 15/7/18
Πηγές:
Pedersen, T. (2018). Confabulation. Psych Central.